Μου είπε, λίγο ταραγμένος, ο Διονύσης Σιμόπουλος: «Είμαι παντρεμένος από το 1968. Πενήντα τόσα χρόνια με την ίδια Γυναίκα, την Κάρεν. Είναι από τις ΗΠΑ, από Νεμπράσκα. Εκεί που βγαίνουν τα καλύτερα κρέατα στον κόσμο. Αμα δοκιμάσεις φιλέτο από το χωριό της, θα πάθεις πλάκα. Κάθε φορά που το σκέφτομαι ηδονίζομαι».
Και πάλι χωρίς να τον ρωτήσω, με προλαβαίνει, με την ίδια διακριτική ταραχή και συμπληρώνει: «Εχουμε τρία παιδιά, δύο αγόρια και ένα κορίτσι και πέντε εγγονές. Ζωή να ’χουνε».
– Ακολούθησαν την ίδια πορεία με εσάς;
«Στο ξεκίνημα. Το πρώτο μου πτυχίο ήταν Επικοινωνία. Και τα τρία άρχισαν τις σπουδές τους με την Επικοινωνία. Στη συνέχεια η Ελένη ασχολήθηκε με τις business, ο Πάνος έγινε σκηνοθέτης και ο Βασίλης με πτυχίο Πολιτικής Επικοινωνίας από το Χάρβαρντ».
– Φαντάζομαι αισθάνεστε πληρέστατος.
«Οταν με ρώτησε κάποιος συνάδελφός σου ποια ήταν η μεγαλύτερη προσωπική επιτυχία, απάντησα η γυναίκα μου, τα παιδιά μου και τα εγγόνια μου. Η μεγαλύτερη περιουσία μου. Ολα τα άλλα έρχονται και παρέρχονται. Δεν τα παίρνεις μαζί σου. Ομως τα παιδιά σου τα αφήνεις πίσω σου ως εκπροσώπους σου. Ο μέγας Τριχόπουλος είχε πει “προσπαθούμε να πολεμήσουμε τον θάνατο κάνοντας παιδιά”. Αφήνεις πίσω σου τη συνέχειά σου. Εμπλουτισμένη και βελτιωμένη». Eνα αστέρι με το όνομα Διονύσης Σιμόπουλος
Γεννήθηκε στις 8 Μαρτίου 1943 στα Γιάννενα, αλλά μεγάλωσε στην Πάτρα. Είναι αστροφυσικός, επίτιμος διευθυντής του Ευγενίδειου Πλανηταρίου, βραβευμένος για τη συνεισφορά του στην αστρονομική εκπαίδευση, με σημαντική συγγραφική και δημοσιογραφική δραστηριότητα στον Τύπο, στην τηλεόραση και ως σεναριογράφος σε ενημερωτικές εκπομπές. Σπούδασε Πολιτική Επικοινωνία, Διοίκηση Οργανισμών και Αστροφυσική στο Louisiana State University των ΗΠΑ. Αρχισε να εργάζεται το φθινόπωρο του 1967 στο Κέντρο Τεχνών και Επιστημών της Λουιζιάνα, όπου διετέλεσε επιμελητής, βοηθός διευθυντής Εκπαίδευσης και διευθυντής Πλανηταρίου στο Κέντρο Τεχνών και Επιστημών της Λουιζιάνα, καθώς και ειδικός σύμβουλος Επιστημονικής Εκπαίδευσης της Σχολικής Επιτροπής.
Τον Οκτώβριο του 1972 προσκλήθηκε στην Αθήνα από το Ιδρυμα Ευγενίδου, όπου εργάστηκε ως διευθυντής του Πλανηταρίου μέχρι το 2014. Εχει γράψει περισσότερα από 40 βιβλία, εκατοντάδες άρθρα εκλαΐκευσης της επιστήμης, πάνω από 500 σενάρια με θέματα επιστημονικής επιμόρφωσης σε σειρές εκπομπών για την τηλεόραση, πάνω από 200 σενάρια πολυθεαμάτων και έχει δώσει πάνω από 1.000 διαλέξεις με θέματα Αστροφυσικής σε ολόκληρη τη χώρα. Να συνεχίσω; Ατελείωτος ο κατάλογος διακρίσεων και βραβεύσεων παγκοσμίως.
«Η ζωή της Γης έχει ηµεροµηνία λήξης που πλησιάζει αν δεν βάλουµε µυαλό. Προβλήµατα όπως η ανθρωπογενής κλιµατική αλλαγή πρέπει να αντιµετωπιστούν άµεσα. Αν το κατορθώσουµε, τότε έχουµε ελπίδες να επιζήσουµε»
Το 1996 έλαβε την ανώτατη τιμητική διάκριση (IPS Service Award) της Διεθνούς Εταιρείας Πλανηταρίων για τη συνεισφορά του στη διεθνή αστρονομική εκπαίδευση, ενώ το 2006 τιμήθηκε με τον Ακαδημαϊκό Φοίνικα του υπουργείου Παιδείας της Γαλλίας. Το 2012 η Ενωση Ελλήνων Φυσικών τον τίμησε ως «θεμελιωτή της εκλαΐκευσης του επιστημονικού λόγου στην Ελλάδα», ενώ το 2015 έλαβε το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών «για τη συνολική του προσφορά στην εκλαΐκευση και τη διάδοση της Αστρονομίας». Και το 2019 ο Ελληνικός Διαστημικός Οργανισμός τον βράβευσε για την ανιδιοτελή προσφορά του στις διαστημικές και αστρονομικές επιστήμες στη χώρα μας! Αυτός είναι ο Διονύσης Σιμόπουλος, ένα από τα αστέρια πάνω από τις ελληνικές «λάσπες».
Ηταν η στιγμή να μιλήσουμε για εκείνη την εκθαμβωτική φωτογραφική απεικόνιση με το τρομερό τηλεσκόπιο James Webb. Και τον ρώτησα.
– Για εμάς τους «αναλφάβητους», περί Αστροφυσικής, ποια η επιστημονική αξία αυτών των εκθαμβωτικών φωτογραφιών;
«Η αξία κάθε επιστημονικής έρευνας βρίσκεται κρυμμένη γιατί μην ξεχνάτε ότι οι περισσότεροι από εμάς, απασχολημένοι από τις δραστηριότητες της καθημερινής μας ζωής, δεν είμαστε σε θέση να προβλέψουμε το μέλλον των σύγχρονων ανακαλύψεων. Αυτό, άλλωστε, συνέβαινε ανέκαθεν. Οταν η βασίλισσα Βικτωρία της Αγγλίας επισκέφτηκε τον Μάικλ Φάραντεϊ στο εργαστήριό του και τον ρώτησε σε τι θα χρησίμευαν οι ανακαλύψεις του, ο Φάραντεϊ της απάντησε: “Σε τι χρησιμεύει, Μεγαλειοτάτη, ένα μωρό;”. Περίπου 50 χρόνια αργότερα ο Τζ.Τζ. Τόμσον ανακάλυψε το ηλεκτρόνιο όταν κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί, στα πρόθυρα του 20ού αιώνα, με ποιον τρόπο το ηλεκτρόνιο θα μπορούσε να αλλάξει την ανθρωπότητα. Κι όμως, οι ανακαλύψεις των Φάραντεϊ και Τόμσον ήταν αυτές που οδήγησαν σε όλες τις μετέπειτα εφαρμογές που βασίζονται στον ηλεκτρισμό».
– Τι ακριβώς προσδοκά η επιστημονική κοινότητα μετά απ’ αυτή τη φωτογραφική αποτύπωση του Σύμπαντος;
«Νέες συνταρακτικές ανακαλύψεις για την εξελικτική πορεία του Σύμπαντος, κι αυτό επειδή η διακριτική ικανότητα του JWST (σ.σ.: το James Webb Space Telescope) είναι τόσο μεγάλη που μπορεί να φωτογραφίζει μια μπάλα ποδοσφαίρου σε απόσταση 550 χιλιομέτρων, με αποτέλεσμα να διακρίνει άστρα μέχρι και 100 φορές πιο αμυδρά από αυτά που βλέπει το HST, το Hubble Space Telescope που είχαμε μέχρι τώρα, και 10 δισεκατομμύρια φορές πιο αμυδρά από αυτά που βλέπουμε με γυμνό μάτι. Οπως τα απολιθώματα για τους γεωλόγους και τους αρχαιολόγους, οι εικόνες αυτές είναι ενθύμια ενός αρχαίου σύμπαντος που θα μας βοηθήσουν να προχωρήσουμε περαιτέρω. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η επιστημονική έρευνα του σήμερα είναι η λύση των προβλημάτων του αύριο».
– Και ποια η αξία του τηλεσκοπίου με την ονομασία James Webb;
«Αν μη τι άλλο, η τεράστια ομαδική δουλειά που έγινε για τη δημιουργία του που οφείλεται στην επί σειρά ετών συνεργασία των διαστημικών υπηρεσιών των ΗΠΑ (NASA), της Ευρώπης (ESA) και του Καναδά (CSA), με τη βοήθεια χιλιάδων μηχανικών και εκατοντάδων επιστημόνων, από 300 πανεπιστήμια, οργανισμούς και εταιρείες σε 29 Αμερικανικές Πολιτείες και 14 χώρες».
Οι βράχοι των Ελλήνων ερευνητών της Αστροφυσικής Το μυαλό μου πήγε κατευθείαν στη δική μας προσφορά. Τι έχουμε κάνει εμείς; Αραγε σε όλα Σωρρακώσταινα; Ή μπας και η επιστημονική μας προσφορά μοιάζει, έστω, με τις διαστάσεις μιας μικρής πέτρας;
– Αραγε σε αυτές τις σπουδαίες ανακαλύψεις έχουν βάλει το λιθαράκι τους και Ελληνες αστροφυσικοί και ερευνητές και ποιοι είναι;
«Οχι απλώς λιθαράκι αλλά βράχους ολόκληρους με πολλαπλάσια προσφορά απ’ ό,τι οι αριθμοί τους. Είναι μάλιστα τόσοι πολλοί που δύσκολα θα μπορούσαν να περιληφθούν σε μια απλή λίστα».
-Συμφωνείτε με τον τίτλο «Το μηδέν και το άπειρον»;
Οπου το «μηδέν» για τον άνθρωπο και το «άπειρο» για το Σύμπαν; «Προσωπικά όχι, γιατί, αν και ούτε κόκκος σκόνης δεν είμαστε, εντούτοις έχουμε κατορθώσει, μέσα σε λίγα χρόνια, περίπου 2.000-3.000 χρόνια, να κατανοήσουμε έστω ελάχιστα αυτόν τον κόσμο τον μικρό, τον μέγα».
– Είναι αλήθεια ότι από το Χάος προκύπτει Αρμονία;
«Μερικές φορές ελπίζω να μπορούσα να απαντήσω σε τόσο υπέροχες υπαρξιακές ερωτήσεις. Για μένα θα ήταν ένα είδος Βραβείου Νόμπελ. Παρ’ όλα αυτά, ομολογώ πως ζούμε σε ένα Σύμπαν όπου το Χάος και η Αρμονία αποτελούν ακρογωνιαία στοιχεία της ύπαρξής μας, μιας ύπαρξης όπου η επιστήμη και η επιστημονική έρευνα μας απελευθερώνει από τον εγωκεντρισμό μας. Και είναι αλήθεια γιατί οι αστρονόμοι γνωρίζουμε πολύ καλά πόσο μικροσκοπικός είναι ο πλανήτης μας και πόσο απέραντο είναι το Σύμπαν. Και δεν νομίζω να υπάρχει καλύτερος τρόπος για να κατανοήσουμε τη μικρότητα και το εφήμερο της παρουσίας μας στο Σύμπαν, καθώς αντιμετωπίζουμε καθημερινά τα δύο αυτά στοιχεία». Κόλαση η Γη μετά από εκατομμύρια χρόνια Προφανώς τα πάντα έχουν ημερομηνία λήξεως. Ισως όχι όλα. Ποιος μπορεί να ξέρει; Υποθέσεις κάνουν.
– Και είναι αλήθεια ότι η ζωή της Γης έχει ημερομηνία λήξης;
Και αν ναι ποια είναι αυτή; «Δυστυχώς, ναι, και η ημερομηνία αυτή πλησιάζει αν δεν βάλουμε μυαλό. Προβλήματα, όπως είναι η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή, πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα. Αν το κατορθώσουμε τότε έχουμε ελπίδες να επιζήσουμε. Είτε έτσι όμως είτε αλλιώς, η Γη μας, στη φυσική ροή των πραγμάτων, δεν θα μπορέσει να παραμείνει κατοικήσιμη σε μερικά εκατομμύρια χρόνια λόγω της εξελικτικής της πορείας του Ηλιου μας. Ωστόσο ο Ηλιος και η Γη θα παραμείνουν ακόμα και για μερικά δισεκατομμύρια χρόνια. Αλλά τι να το κάνεις, άμα δεν μπορείς να ζήσεις; Η κατάσταση θα είναι σκέτη κόλαση».
– Αραγε οι κανόνες που διέπουν τις σχέσεις και την ύπαρξη πλανητών και γαλαξιών είναι περίπου οι ίδιες με τις ανθρώπινες και τις κοινωνίες;
«Κατά τη γνώμη μου, όχι. Αν και στο παρελθόν ορισμένοι επιστήμονες προσπάθησαν να διατυπώσουν παρόμοιες απόψεις».
– Φυσικά το μεγάλο ερώτημα που «βασανίζει» την ανθρωπότητα έχει να κάνει με την ύπαρξη ανώτερης νοημοσύνης κάπου εκεί στο Σύμπαν;
«Οπως έλεγε και ο Καρλ Σαγκάν, “το Σύμπαν είναι τόσο τεράστιο ώστε αν είμαστε όντως μόνοι, μου φαίνεται πως πρόκειται για έναν πραγματικά χαμένο χώρο».
Αραγε οι εξωγήινοι πώς να μοιάζουν;
Η συνομιλία «σκαρφάλωσε» στη γνωστή απορία της μοναξιάς μας στο απέραντο Σύμπαν.
– Είμαστε μόνοι μας σε αυτό το αχανές και απρόσιτο Σύμπαν; Εσείς τι νομίζετε;
«Αν και δεν έχουμε καμία απόδειξη, εντούτοις σε ένα Σύμπαν με ένα τρισεκατομμύριο γαλαξίες θα ήταν απίθανο η Γη μας να είναι ο μοναδικός πλανήτης με νοήμονα ζωή. Μπορεί να είναι σπάνια η ζωή, να εξελίχθηκε σε άλλους κόσμους. Με έναν σπάνιο τρόπο. Παρ’ όλα αυτά, δεν πρέπει να είμαστε μόνοι στο Σύμπαν. Θα ήταν άλλωστε παράλογο, όπως έλεγε και ο αρχαίος Ελληνας Μητρόδωρος ο Χίος, σε ένα χωράφι που θα σπείρουμε με κριθάρι να φυτρώσει μόνο ένα σπυρί. Οι αποστάσεις, όμως, που μας χωρίζουν είναι τόσο τεράστιες ώστε σε ένα Σύμπαν που ίσως να σφύζει από ζωή, είμαστε περιέργως πώς απομονωμένοι σαν σε καραντίνα».
– Αραγε οι εξωγήινοι πώς να μοιάζουν; Οπως τους περιγράφουν οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας;
«Σίγουρα όχι. Οι επιστήμονες άλλωστε υπογραμμίζουν το γεγονός ότι όλες οι μορφές της ζωής στη Γη βασίζονται στο μόριο του νουκλεϊκού οξέως. Αυτό που λέμε DNA. Λίγες μόνο διαφορές στο μόριο αυτό είναι το μόνο που απαιτείται χημικά για να έχουμε ένα λουλούδι ή μια μέλισσα, ένα πουλί ή μια ζέβρα. Ακόμα και αν κάπου στο Σύμπαν υπήρχε ένας πλανήτης ακριβώς στο ίδιο μέγεθος με τη Γη, στην ίδια ακριβώς απόσταση από ένα άστρο ίδιο ακριβώς με τον Ηλιο, οι πιθανότητες είναι αποφασιστικά ενάντια στην προοπτική της επανάληψης ενός βιολογικού κύκλου όμοιου με τον γήινο».
– Δηλαδή, πως θα είναι μορφολογικά αυτοί οι εξωγήινοι;
«Η νοημοσύνη βέβαια μπορεί να προκύψει πάνω σε έναν τέτοιο πλανήτη, όπως τον περιέγραψα πριν. Δεν υπάρχει όμως κανένας, επιστημονικά, λόγος που να την κάνει να μοιάζει με τη δική μας. Αν και σε γενικές γραμμές τα σώματά τους θα πρέπει να είναι συμμετρικά και να διαθέτουν ένα είδος ματιού ή ματιών, για να βλέπουν. Αν έχουν αναπτυχθεί τεχνολογικά θα έχουν και πόδια για να περπατούν – και ένα είδος χεριών για να κατασκευάζουν. Εδώ όμως σταματάνε και οι προβλέψεις μας. Πόσα μάτια, χέρια ή πόδια ή τι άλλο υπάρχει στο σώμα τους. Και σε ποια σημεία είναι τοποθετημένα όλα αυτά είναι αδύνατο να το γνωρίζουμε».
Δισεκατομμύρια φυλές στο Διάστημα
– Σας έχει περάσει από το μυαλό πως κάποιοι στο Σύμπαν, με ανώτερη νοημοσύνη, μας βλέπουν, μας παρατηρούν και για τα καμώματά μας μάς χλευάζουν;
«Να μας παρατηρούν σχεδόν αδύνατο. Οπότε δεν θα μπορούσαν και να μας χλευάζουν. Γιατί κι αυτοί βρίσκονται στην ίδια μ’ εμάς θέση έστω και αν το Σύμπαν είναι δυνατόν να περιέχει σήμερα δισεκατομμύρια φυλές όντων που θα ψάχνουν με τα μάτια τους το κενό, για να δουν αυτά που βλέπουμε κι εμείς, για να σκεφτούν αυτά που σκεφτόμαστε κι εμείς, και να αναρωτηθούν κι αυτοί αν είναι μόνοι τους στο Σύμπαν. Αλλά, εάν υπάρχει κάποιος αναπτυγμένος πολιτισμός κάπου στον Γαλαξία μας, με τόσο αναπτυγμένη τεχνολογία που ούτε καν μπορούμε να φανταστούμε και που θα του επέτρεπε να φτάσει μέχρις εδώ, σε εύλογο χρόνο, ε τι να πω, δεν ξέρω σε πόσο, σ’ αυτή την περίπτωση ίσως να έχουν ήδη έρθει εδώ κι εμείς να μην τους έχουμε πάρει καν χαμπάρι!».
– Σε πόσα χρόνια θα είμαστε έτοιμοι να μετακομίσουμε μαζικά σε άλλον πλανήτη και σε άλλον Γαλαξία;
«Τέτοιες απαντήσεις είναι σχεδόν αδύνατον να διατυπωθούν είτε σε αριθμούς ετών, είτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Η δε μαζική μετοίκηση σε άλλους Γαλαξίες αυτό είναι σίγουρα αδύνατον». – Οι «προφητείες» πολλών ταινιών επιστημονικής φαντασίας θα επαληθευτούν και αν ναι, ποιες κατά τη γνώμη σας είναι αυτές; «Δυστυχώς εγώ δεν είμαι “προφήτης”».
Ο μεγάλος, ακατανίκητος εχθρός του ανθρώπου
Ακούγεται σαν φιλοσοφικός στοχασμός, όμως η Αστροφυσική με τη Φιλοσοφία είναι αδέρφια.
– Ποιος ο μεγάλος και ακατανίκητος εχθρός του ανθρώπου; Κάποιος αστεροειδής που μπορεί να συγκρουστεί και να μας εξαφανίσει; Ή μπας και είναι ο άνθρωπος;
«Δυστυχώς ο ίδιος μας ο εαυτός. Ποιος άλλος να είναι; Εμείς!».
– Υπάρχει περίπτωση η Ελλάδα να συμμετάσχει στο μέλλον σε κάποια από τα ερευνητικά προγράμματα της NASA ή άλλων ευρωπαϊκών χωρών;
«Και βέβαια γιατί τα τελευταία μερικά χρόνια έχει ήδη δημιουργηθεί ο κατάλληλος οργανισμός για κάτι τέτοιο».
– Ποιος είναι αυτός ο οργανισμός;
«Μα το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος. Κατορθώσαμε να πάρουμε αυτό που ονομάζουμε Διαστημική Ολυμπιάδα, θα εγκαινιαστεί τη Δευτέρα (σ.σ.: εννοεί τη Δευτερα 18.07.2022) στο Μέγαρο Μουσικής. Κι έτσι θα έχουμε το μεγαλύτερο Συνέδριο Διαστημικών Ερευνών στον κόσμο. Το οποίο γίνεται κάθε δύο χρόνια. Οπου θα ανακοινωθούν τα αποτελέσματα 3.500 ερευνών σε οκτώ διαφορετικές ενότητες. Συνολικά συμμετέχουν σε αυτό το συνέδριο πάνω από 3.000 επιστήμονες απ’ όλο τον κόσμο που ασχολούνται με την τεχνολογία».
– Υπάρχει επιστημονική πιθανότητα ο Ανθρωπος στο μέλλον να διακτινίζεται από το ένα σημείο στο άλλο;
«Η δική μου εκτίμηση είναι σαφώς όχι».
– Από μικρός ερωτευμένος με το Σύμπαν, το Χάος και την Aρμονία;
«Τέτοιοι έρωτες δεν είναι κεραυνοβόλοι, αλλά σε καταλαμβάνουν σιγά-σιγά με μία αγάπη ζεστής θαλπωρής».
Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία
Πλησιάζοντας προς το τέλος, σκέφτηκε πως εγώ στη θέση του θα επιθυμούσα ένα ταξίδι στον Αρη. Αυτή η ουτοπία μου. Πειράζει;
– Ποιο το επιστημονικό όνειρό σας;Η ουτοπία σας; Ας πούμε, να ταξιδέψετε στον Αρη;
«Σαφώς και όχι. Γιατί εγώ γεννήθηκα πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη και μόνο εδώ αισθάνομαι στο σπίτι μου».
– Και ποιες οι κατακτήσεις της Αστροφυσικής και της έρευνας στην Ελλάδα;
«Τόσες πολλές ώστε θα χρειαζόμουν εκατοντάδες σελίδες για να τις περιγράψω».
– Πες μου μία.
«Τα μηχανήματα που με έχουν κρατήσει στη ζωή τα τελευταία τριάμισι χρόνια».
– Ελληνικής επινόησης;
«Οχι, αλλά μη με βάζεις σε δύσκολη θέση, αν πω το ένα, θα θυμώσει ο άλλος επιστήμονας που ξέχασα να τον αναφέρω. Δυσάρεστα πράγματα».
– Μετά από τόσα χρόνια, τόση εμπειρία, τόσες γνωριμίες, τόσες εμπειρίες ποιο το τελικό συμπέρασμά σας; Η παγκόσμια ανθρωπότητα θα βάλει μυαλό; Θα εναρμονιστεί με το περιβάλλον; Ή μπας και στο μέλλον θα μεταφέρουμε την απληστία μας και την αντιπαλότητά μας σε άλλους πλανήτες;
«Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία! Είναι πάντως γεγονός ότι ο πλανήτης μας είναι η βάση της ύπαρξής μας που πρέπει πάση θυσία να τον προστατέψουμε». Τελειώνοντας τον παρακάλεσα για μια φωτογραφία οι δυο μας. Ο τόνος της φωνής του έπεσε, ράγισε. «Σε παρακαλώ όχι», μου είπε. Εχει τους λόγους του. Το σεβάστηκα. Και κατά βάθος ανατρίχιασα. Μετά παρηγορήθηκα. Με μια απλή σκέψη. Ενα κλισέ: όλοι περαστικοί είμαστε. Αλλωστε, όπως μου είχε πει η Κατρίν Ντενέβ σε μια παλιά συνέντευξή της, «όλοι μια μέρα θα πεθάνουμε, σημασία έχει τι έχουμε κάνει στο μεσοδιάστημα».
Και ο Διονύσης Σιμόπουλος, μου αρέσει να τον φωνάζω Διονύση, δεν έχει τίποτα να αποδείξει σε κανέναν. Εχει κάνει τόσα μα τόσα πολλά!