Τα Σατουρνάλια ήταν μια από τις σημαντικότερες εορτές των Ρωμαίων, η οποία γινόταν προς τιμήν του θεού Σατούρνους (Saturnus στα λατινικά).
Λάμβανε χώρα τους χειμερινούς μήνες και ειδικότερα την εποχή του Χειμερινού Ηλιοστασίου. Κάθε 17η Δεκεμβρίου ξεκινούσαν οι τελετές, και τα γλέντια διαρκούσαν εφτά ολόκληρες ημέρες, μέχρι την 23η Δεκεμβρίου. Πολλά από τα έθιμα των Σατουρναλίων συνεχίζουν έως τις μέρες μας.
Ποιος ήταν ο Σατούρνους;
Ο Σατούρνους ήταν θεός στην ρωμαϊκή πίστη και χαρακτήρας στην ρωμαϊκή μυθολογία. Θεός του χρόνου, του πλούτου, της αφθονίας και της ευημερίας. Οι Ρωμαίοι είχαν καθιερώσει προς τιμήν του τα Σατουρνάλια. Γιορτή για να ξορκίσουν το κακό, τη μιζέρια και την ατυχία και να φέρουν πλούτο και ευημερία για την νέα χρονιά. Στα ελληνικά δεδομένα, ο θεός Σατούρνους αντιστοιχεί στον θεό Κρόνο και τα Σατουρνάλια στα αρχαιοελληνικά Κρόνια.
Τι περιελάμβαναν τα Σατουρνάλια;
Πολλές πληροφορίες για το περιεχόμενο της γιορτής αντλούμε από το έργο του Λατίνου συγγραφέα Μακρόβιου Saturnalia από τον 5ο αιώνα μ.Χ. Οι εορτασμοί ξεκινούσαν από τις 17 του Δεκέμβρη (σύμφωνα με τον Ιουλιανό ημερολόγιο) και έφταναν έως και τις 23 του ίδιου μήνα. Οι εορταστικές εκδηλώσεις των Σατουρναλίων ξεκινούσαν με θυσία που ο δήμος προσέφερε στον θεό και τελούσε μπροστά στο ναό του. Την παραμονή της γιορτής οι άνθρωποι γυρνούσαν νωρίς στο σπίτι και θυσίαζαν ένα γουρούνι ως μια παραδοσιακή προσφορά σε θεότητα της γης για ευτυχία και ευδαιμονία.
Μετά τη θυσία ακολουθούσε κοινό γεύμα για όλους τους πολίτες, με δημόσια δαπάνη. Κατά την ημέρα αυτή, αλλά και τις τρεις επόμενες, τα δικαστήρια και τα σχολεία παρέμεναν κλειστά. Κατά τις ημέρες των Σατουρναλίων οι αρχές ανέστειλαν τη απαγόρευση των τυχερών παιχνιδιών και έτσι όλοι, ακόμη και οι δούλοι, μπορούσαν να συμμετάσχουν. Στη συνέχεια, σειρά είχαν τα πλούσια συμπόσια, σε καθένα από τα οποία οι συνδαιτυμόνες επέλεγαν ένα βασιλιά (saturnalicius princeps), στα προστάγματα του οποίου όφειλαν να υπακούσουν όλοι στο δείπνο.
Από τα sigillaria στα δώρα της πρωτοχρονιάς
Πιο συγκεκριμένα, την 21η και την 22η του Δεκέμβρη, στην αγορά πουλούσαν μικρά αγαλματίδια, τα σιγκιλάρια. Σύμφωνα με το έθιμο, οι εορτάζοντες αγόραζαν τέτοια αγαλματάκια και τα προσέφεραν σε γνωστούς και φίλους τους. Στο στόμα τους ανέμιζε η ευχή «Bona Saturnalia» (Καλά Σατουρνάλια). Οι πλούσιοι έδιναν στους φτωχούς γενναία χρηματικά βοηθήματα. Τις ημέρες αυτές δεν υπήρχε η καθιερωμένη διάκριση των οικονομικών και κοινωνικών τάξεων.
Τα έθιμα των Σατουρναλιών, η ανταλλαγή δώρων, το φαγοπότι και τα γλέντια επιβίωσαν μέχρι τις μέρες μας κατά τη διάρκεια της πρωτοχρονιάς. Επίσης, πολλές από τις τελετές συνεχίζουν ακόμη σε πολλές χώρες (στην Πολωνία και αλλού) και σε διάφορες περιοχές της χώρας μας (φωτιές σε χωριά της Βόρειας Ελλάδας πριν τα Χριστούγεννα και την αλλαγή του χρόνου).