Ρίχνουμε φως στα σκοτεινά μονοπάτια των απατηλών και αποπροσανατολιστικών όρων του ελληνικού τραγουδιού!

Γιατί συνηθίζουμε να λέμε ότι το ελληνικό τραγούδι έχει δύο όχθες; Γιατί το κοινό είναι φανατικά χωρισμένο; Γιατί οι καλλιτέχνες των δύο όχθεων είναι διαφορετικής εμφάνισης; Ας προσπαθήσουμε να ρίξουμε λίγο φως στο θέμα αυτό που απασχολεί χρόνια τώρα κοινό και καλλιτέχνες καθώς και οι δύο πλευρές μάχονται για την επικράτηση του σημαντικότερου είδους τραγουδιού, διεκδικώντας τα πρωτεία.

Ας ξεκινήσουμε κατ’ αρχήν με το τι είναι έντεχνο και τι λαϊκό (που εδώ σηκώνει πολύ νερό) καθότι το κρασί είναι παλιό ή είναι καινούργιο;

Μετά από έρευνες και συνομιλίες με μουσικολόγους, μάθαμε και σάς μεταφέρουμε τα εξής:

Ο όρος “έντεχνο” είναι εντελώς απατηλός και αποπροσανατολιστικός. Συνήθως τον χρησιμοποιούμε για να αναφερθούμε σε ένα επώνυμο νεότερο τραγούδι ευρωπαϊκού στυλ, που όμως δεν διαφέρει ως προς τη δομή και τη φόρμα του από ένα τραγούδι του Τσιτσάνη που θεωρείται “λαϊκό”!

Ο όρος “λαϊκό” είναι επίσης μη μουσικός όρος και δεν δείχνει το είδος της σύνθεσης με σαφήνεια.

Για παράδειγμα οι άριες του Βέρντι είναι λαϊκότατες για τους Ιταλούς, όπως και τα χορικά του Μπαχ για τους Γερμανούς. Εμείς εδώ, όμως, τα θεωρούμε εντελώς “έντεχνα”

Η ειδική ορολογία των επιστημών και τεχνών οφείλει να έχει συνέπεια ως προς τον κανόνα δημιουργίας αυτής της ορολογίας. Έτσι η μουσική ορολογία οφείλει να είναι συνεπώς μουσική και όχι να δανείζεται όρους από την φιλολογία ή την ανθρωπολογία. Αυτό για να μπορεί να περιγράψει με μεγάλη σαφήνεια το κάθε αντικείμενό της, αν θέλουμε να λέμε πως μιλάμε επιστημονικά και τεχνικά.

“Στις χαραυγές ξεχνιέμαι” Μουσική/στίχοι/ερμηνεία: Θανάσης Παπακωνσταντίνου

Έντεχνο τραγούδι είναι ένας φιλολογικός όρος σε μια προσπάθεια διαχωρισμού του λαϊκού τραγουδιού από το, ποιό; το μη λαϊκό; το αριστοκρατικό; εδώ αρχίζουν οι δυσκολίες.. είναι, λοιπόν, μια προσπάθεια διαχωρισμού των σπουδασμένων (έντεχνων!) μουσικών, από τους αυτοδίδακτους (άτεχνους!;) μουσικούς.

Ο όρος ‘έντεχνο τραγούδι’ έχει ένοια εφ΄όσον το εν λόγω τραγούδι ξεπερνάει την παραδοσιακή ασματική φόρμα του αναγεννησιακού τραγουδιού (ας πούμε κουπλέ- ρεφρέν-κουπλέ- ρεφρέν) και εξελίσεται με μουσική επεξεργασία και ανάπτυξη, όπως τα τραγούδια του Σούμπερτ και του Μάλλερ. Αυτά τα τραγούδια διακρίνονται σαφώς από τα φολκ, τα απλά τραγούδια με τις επαναλήψεις των στροφών.

“Ομορφη πόλη” – Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης/Στίχοι: Γιάννης Θεοδωράκης/Ερμηνεία: Μ. Θεοδωράκης (πρώτη εκτέλεση)

Στην Ελλάδα μάλλον έχει παρεξηγηθεί το πράγμα, διότι τα ‘έντεχνα’ τραγούδια δεν διαφέρουν σε τίποτα από τα λαϊκά παραδοσιακά, ως προς την κατασκευή της φόρμας τους. Ή είναι και οΤσιτσάνης ‘έντεχνος’, ή κανένας!. Ο Τσιτσάνης χρησιμοποιεί απλές ασματικές φόρμες, άρα ας μη συγχέουμε το έντεχνο με το επώνυμο τραγούδι, ούτε το ‘λαϊκό’ ή παραδοσιακό με το ανώνυμο.

Αξίζει να σημειώσουμε πως πολλά ανώνυμα ελληνικά τραγούδια της Μ. Ασίας, (τα λεγόμενα σμυρναίϊκα) ακούγονται πολύ ‘έντεχνα’, ακριβώς όπως αυτά των επωνύμων ‘έντεχνων’ συνθετών.

Πού πρέπει λοιπόν να τα κατατάξουμε, στα ‘έντεχνα’ ή στα ‘λαϊκά’; Πουθενά από τα δύο πλαστά σύνολα. Πρόκειται για τραγούδια με δύο μουσικές φράσεις, Ακαι Β, ΑΒ, ή κουπλέ ρεφρέν, όπως και τα ‘έντεχνα’.

Έχουμε λοιπόν, μονοθεματικά στροφικά τραγούδια απλής ασματικής μορφής ΑΑ, διθεματικά ΑΒ, ανώνυμα ή επώνυμα. Εξ άλλου αυτό σημαίνει η ίδια ή ένοια ΄τραγούδι΄ή ΄άσμα΄.

“Συννεφιασμένη Κυριακή” Μουσική/στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης/Ερμηνεία: Σωτηρία Μπέλλου

Αν με τον όρο ‘έντεχνο’ θέλουμε να ενοήσουμε την ενορχήστρωση κάποιων τραγουδιών, δεν φαίνεται και πάλι σωστό, γιατί δεν ενορχηστρώνουν με τον ίδιο τρόπο όλοι οι επώνυμοι συνθέτες τραγουδιών ούτε, δεν είναι ενορχηστρωμένα με τον ίδιο τρόπο τα παλιά ανώνυμα τραγούδια.

Ας αφήσουμε να χαρακτηρίζει το κάθε επώνυμο τραγούδι το όνομα του συνθέτη, και το αν θα γίνει λαϊκό ή αν θα δημιουργήσει παράδοση θα το δείξει ο χρόνος. Ένα παλιό τραγούδι δεν είναι και παραδοσιακό αυτομάτως, αν ποτέ δεν το ξανατραγούδησε κανείς από τότε που πρωτοεμφανίστηκε.

“Ο εφιάλτης της Περσεφόνης” Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις/στίχοι: Νίκος Γκάτσος/Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη

Πολλά ανώνυμα τραγούδια είναι μονοθεματικά και συνήθως τα αποκαλούμε ‘παραδοσιακά’. Φυσικά ο όρος ‘παραδοσιακό’ δεν είναι μουσικός όρος και δεν δείχνει με σαφήνεια το είδος της σύνθεσης. Παραδοσιακό είναι ότι διατηρείται και χρησιμοποιείται αδιάκοπα και όχι ότι είναι απλό ή εύκολο. Η παραδοσιακή μουσική των επτανήσων, ας πούμε, ακούγεται πολύ ΄έντεχνη΄ για τους αιγαιοπελαγίτες!

Ελπίζουμε να ρίξαμε φως στους δύο μουσικούς όρους “έντεχνο” και “λαϊκό” και να σας βοηθήσαμε να καταλάβετε τι ακριβώς σημαίνουν και ποια είναι η πραγματικότητα.