Όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζετε για το σύνδρομο Sjogren (Σγίογκρεν) – από τα συμπτώματα, μέχρι την αντιμετώπισή του.
Το σύνδρομο Sjogren (Σγίογκρεν) είναι ένα από τα πιο κοινά αυτοάνοσα νοσήματα. Πλήττει τους αδένες που παράγουν τα υγρά του σώματος (εξωκρινείς αδένες), ενώ μπορεί να συνυπάρχει και με άλλα αυτοάνοσα. Πρώιμα συμπτώματα είναι η ξηροφθαλμία, η ξηροστομία και πόνοι στις αρθρώσεις. Ιατρικές παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής, στη διατροφή, στη διόρθωση των ελλείψεων, σε συνδυασμό με τη χρήση φαρμακευτικών αγωγών με θετικά μεταβολικά αποτελέσματα, έχουν αλλάξει ριζικά την πορεία της νόσου και την ποιότητα ζωής σε ασθενείς με σύνδρομο Sjogren.
Το σύνδρομο Sjogren είναι ένα αυτοάνοσο νόσημα, που προσβάλλει κυρίως τους αδένες που διατηρούν την υγρασία των βλεννογόνων και των ιστών στο ανθρώπινο σώμα.
Οι αδένες που προσβάλλονται πρώτοι, είναι αυτοί που παράγουν δάκρυα (δακρυϊκοί) και σάλιο (σιελογόνοι). Τα κύρια συμπτώματα είναι η ξηροφθαλμία και η ξηροστομία.
Σε κάποια άτομα προσβάλλονται αδένες και σε άλλα σημεία του σώματος όπως αυτοί των αρθρώσεων, του κόλπου και του δέρματος.
Το σύνδρομο μπορεί να υφίσταται από μόνο του, συχνά ωστόσο συνοδεύει άλλα αυτοάνοσα νοσήματα, όπως το λύκο και τη ρευματοειδή αρθρίτιδα.
Συμπτώματα
Τα ποιο κοινά συμπτώματα είναι:
Ξηροστομία: αίσθημα δίψας και αφυδάτωσης. Αίσθηση σαν να υπάρχει βαμβάκι στο στόμα, δυσκολία στην ομιλία και στην κατάποση. Το σύμπτωμα είναι πιο έντονο όταν τρώει κανείς στεγνές τροφές, που κολλάνε στο λαιμό και χρειάζεται η πόση νερού για να καταποθούν.
Ξηροφθαλμία: φαγούρα, καύσος και αίσθηση σαν να υπάρχει άμμος στα μάτια. Η ξηροφθαλμία θα πρέπει να είναι συχνή, επαναλαμβανόμενη και να διαρκεί πάνω από 3 μήνες.
Επιπρόσθετα συμπτώματα που μπορούν να εμφανίσουν ασθενείς με σύνδρομο Sjogren είναι:
Αρθραλγία: δυσκινησία και οδυνηρές πρώτες κινήσεις μετά το ξύπνημα. Τυπικά προσβάλλονται κυρίως οι μικρές αρθρώσεις, ωστόσο μπορούν να εμφανίζουν πρήξιμο και πόνο και μεγαλύτερες αρθρώσεις όπως το γόνατο, τα ισχύα και οι ώμοι.
Ξηρότητα του κόλπου: Λόγω της αυξημένης επίπτωσης του Sjogren σε γυναίκες μετά την ηλικία των 40 ετών, τα συμπτώματα συχνά αποδίδονται στην εμμηνόπαυση. Ωστόσο, το σύνδρομο μπορεί να επιβαρύνει τη λέπτυνση και τη φλεγμονή των τοιχωμάτων του κόλπου που προκύπτει λόγω της πτώσης των οιστρογόνων με την ηλικία. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πόνο κατά τη σεξουαλική επαφή (δυσπαρευνία), αίσθηση καύσου και φαγούρας στην περιοχή.
Ξηροδερμία: η νόσος μπορεί να αφορά και τους αδένες που είναι υπεύθυνοι για τη διατήρηση της υγρασίας του δέρματος και παράγουν ιδρώτα και σμήγμα. Χωρίς τη χρήση ισχυρών ενυδατικών λοσιόν και κρεμών το δέρμα γίνεται ξηρό και τραχύ στη υφή. Η εμφάνιση εκζεμάτων συνήθως οφείλεται σε συνοδά αυτοάνοσα όπως ο λύκος και η σκληροδερμία.
Χρόνιος ξηρός βήχας: έως και το 60% των ατόμων με Sjogren έχουν χρόνιο ξηρό βήχα. Μια από τις λειτουργίες του σάλιου είναι η εξουδετέρωση των γαστρικών οξέων, ιδιαίτερα όταν ξαπλώνει κανείς.
Διόγκωση της παρωτίδας: η παρωτίδα είναι ο μεγαλύτερος σιελογόνος αδένας και βρίσκεται κοντά στο σαγόνι. Σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρείται διόγκωση του αδένα.
Μειωμένη πνευματική διαύγεια: απώλεια πρόσφατης μνήμης και ένα αίσθημα μειωμένης πνευματικής διαύγειας με δυσκολία συγκέντρωσης.
Νευροπάθεια: μπορεί να προσβάλει τα περιφερικά νεύρα – αυτά που συνδέουν το υπόλοιπο σώμα με το νωτιαίο και τον εγκέφαλο. Κάποιοι ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν διαταραχές της αισθητικότητας (μουδιάσματα, πόνο, τσιμπήματα) και της κινητικότητας (μυϊκή αδυναμία, ακράτεια, διάρροια, στυτική δυσλειτουργία), που οφείλονται σε φλεγμονή στα περιφερικά νεύρα.
Χρόνια κόπωση: αίσθημα κόπωσης και υπνηλίας που παραμένει μετά και από επαρκή ύπνο και ξεκούραση. Το σύνδρομο Sjogren όπως και άλλα αυτοάνοσα, μπορεί να προκαλέσει χρόνια κόπωση και αίσθημα σωματικής και πνευματικής εξάντλησης. Αυτό μπορεί να οφείλεται στη χρόνια φλεγμονή που επηρεάζει όλο το σώμα, αλλά και σε διαταραχή του ύπνου από τα συμπτώματα της νόσου.
Οδοντικά προβλήματα: αυξημένη επίπτωση τερηδόνας. Το σάλιο κρατάει υγρά τα δόντια και τα προστατεύει, έχει επίσης βακτηριοστατικές ιδιότητες και σταματά την ανάπτυξη των βακτηριδίων που προκαλούν την τερηδόνα των δοντιών. Στα άτομα με Sjogren η μειωμένη παραγωγή σάλιου, μπορεί να εκδηλωθεί με ουλίτιδα, αυξημένη φθορά των δοντιών, στοματικά έλκη και φλεγμονή στη γλώσσα.
Αίτια
Το σύνδρομο Sjogren είναι ένα αυτοάνοσο νόσημα, όπου λευκά αιμοσφαίρια (λεμφοκύτταρα) διεισδύουν στους αδένες που παράγουν τα διάφορα υγρά του σώματος (εξωκρινείς αδένες) και τους καταστρέφουν.
Οι εξωκρινείς αδένες που προσβάλλονται, μπορεί να είναι αυτοί που παράγουν υγρά στα μάτια (δάκρυα), σε κοιλότητες του σώματος (σάλιο, κολπικά υγρά, γαστρικά υγρά, χολή, παγκρεατικά υγρά), στην επιφάνεια του σώματος (ιδρώτας, σμήγμα), στις αρθρώσεις (αρθρικά υγρά) και στους βλεννογόνους (φάρυγγας, πνεύμονες, οισοφάγου κ.ά).
Μπορεί να εκδηλωθεί είτε ως μεμονωμένο αυτοάνοσο νόσημα (πρωτοπαθές Sjogren) είτε μαζί με άλλα αυτοάνοσα (δευτεροπαθές Sjogren), όπως με το συστηματικό ερυθηματώδη λύκο (ΣΕΛ), τη ρευματοειδή αρθρίτιδα και το σκληρόδερμα.
Σε άτομα με διαταραχή της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος, λοιμώξεις από ιούς και βακτήρια, πυροδοτούν την καταστροφή των αδένων από λευκά αιμοσφαίρια.
Η διαδικασία ξεκινάει με την καταστροφή των κυττάρων του αδένα από τους ιούς ή τα βακτήρια. Η βλάβη των κυττάρων του αδένα από τα μικρόβια απελευθερώνει αλλεργιογόνα που πυροδοτούν μια αλλεργικής μορφής αντίδραση του ανοσοποιητικού, όπου τα λευκά αιμοσφαίρια διεισδύουν στους αδένες και τους καταστρέφουν.
Θεωρητικά μπορούν να επηρεαστούν όλα τα όργανα. Πιο συχνά επηρεάζονται:
τα μάτια
το στόμα
η παρωτίδα
οι αρθρώσεις
το στομάχι
ο θυρεοειδής αδένας
οι πνεύμονες
τα νεφρά
το δέρμα
το περιφερικό νευρικό σύστημα
λεμφαδένες
Παράγοντες Κινδύνου
Η εκδήλωση συνδρόμου Sjogren συνδέεται με τους εξής παράγοντες κινδύνου:
Ηλικία: συνήθως διαγιγνώσκεται σε άτομα με ηλικία πάνω από 40 έτη.
Φύλο: 9 στις 10 φορές προσβάλλει γυναίκες.
Αυτοάνοσο νόσημα: είναι συχνό άτομα με Sjogren να πάσχουν και από άλλο αυτοάνοσο νόσημα.
Μεταβολικό σύνδρομο: ασθενείς με Sjogren έχουν αυξημένη πιθανότητα να έχουν μεταβολικό σύνδρομο (αντίσταση στην ινσουλίνη, αυξημένο σωματικό βάρος, αυξημένα τριγλυκερίδια, μειωμένη καλή χοληστερίνη (HDL), υπέρταση, αυξημένες τιμές ζαχάρου). Η προ-φλεγμονώδης κατάσταση που δημιουργεί το μεταβολικό σύνδρομο, παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της νόσου.
Μιτοχονδριακή δυσλειτουργία: τα μιτοχόνδρια είναι τα “εργοστάσια παραγωγής ενέργειας” του ανθρώπινου σώματος. Κάθε κύτταρο στο σώμα, περιέχει αρκετές χιλιάδες μιτοχόνδρια. Ο ρόλος τους είναι να μετατρέπουν συστατικά από τις τροφές που τρώμε σε ενέργεια. Τα μιτοχόνδρια παράγουν το 90% τις ενέργειας που χρειάζεται το ανθρώπινο σώμα για να λειτουργήσει. Μεταβολικές διαταραχές που αφορούν στους μηχανισμούς παραγωγής ενέργειας των κυττάρων στα μιτοχόνδρια, συμμετέχουν στην εκδήλωση της χρόνιας κόπωσης και των συμπτωμάτων του συνδρόμου.
Διαταραχή του μικροβιώματος: διαταραχές στην ισορροπία των μικροβίων που απαρτίζουν το μικροβίωμα του στόματος αλλά και του γαστρεντερικού συστήματος, συνδέονται με την ανάπτυξη Sjogren.
Έλλειψη βιταμίνης D: χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D συνδέονται με την εκδήλωση αυτοάνοσων ασθενειών και του συνδρόμου Sjogren. Η βιταμίνη D είναι απαραίτητη για την ομαλή ρύθμιση και λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D στους ασθενείς με Sjogren συνδέονται με επιδείνωση της συμπτωματολογίας.
Ελλείψεις μικροθρεπτικών συστατικών: ελλείψεις σε βιταμίνες και μεταλλικά στοιχεία όπως ο ψευδάργυρος, η βιταμίνη Ε, η βιταμίνη Α και η βιταμίνη Β12, ενισχύουν τη δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και συνδέονται με καλύτερη πορεία της νόσου σε ασθενείς με Sjogren.
Ανεπάρκεια σε ωμέγα-3 λιπαρά: οι ασθενείς με σύνδρομο Sjogren έχουν χαμηλά επίπεδα ωμέγα-3 λιπαρών οξέων. Αντιθέτως, υψηλότερα επίπεδα ωμέγα-3, συνδέονται με μειωμένη ένταση των συμπτωμάτων της ξηροφθαλμίας και της ξηροστομίας.
Διάγνωση
Η εκδήλωση του συνδρόμου Sjogren αφορά συνήθως γυναίκες στην ηλικία των 40-60 ετών, σπανιότερα μπορεί να εμφανιστεί και σε άντρες ή και παιδιά.
Η εκδήλωση των συμπτωμάτων είναι σταδιακή και μπορεί να παραβλεφθεί καθυστερώντας τη διάγνωση, συχνά και για αρκετά χρόνια.
Το σύνδρομο Sjogren μπορεί είναι δύσκολο να διαγνωστεί, γιατί τα συμπτώματα του προσομοιάζουν αυτά άλλων ασθενειών. Παρενέργειες πολλών φαρμάκων, μπορούν επίσης να μιμηθούν τα συμπτώματα του συνδρόμου.
Ειδικές εξετάσεις μπορούν να αποκλείσουν άλλες ασθένειες, να βεβαιώσουν τη διάγνωση της νόσου και να εντοπίσουν τα μεταβολικά αίτια και τις ελλείψεις.
Εξετάσεις αίματος
Γενική αίματος: για τον εντοπισμό αναιμίας ή χαμηλών λευκών αιμοσφαιρίων
Αυτοαντισώματα για το σύνδρομο Sjogren: στο 50% των περιπτώσεων ανευρίσκονται ειδικά αντισώματα για τη νόσο
Ρευματοειδής παράγοντας
Δείκτες φλεγμονής
Δείκτες για την ηπατική και νεφρική λειτουργία
Μέτρηση καλίου
Ηλεκτροφόρηση πρωτεϊνών
Οφθαλμολογικές εξετάσεις
Μέτρηση της οφθαλμικής ξηρότητας: με τεστ δακρύων Schirmer. Μια μικρή λωρίδα ειδικού χαρτιού τοποθετείται στο κάτω βλέφαρο για λίγα λεπτά, ώστε να μετρηθεί η παραγωγή δακρύων.
Εξέταση με σχισμοειδή λυχνία: ο οφθαλμίατρος εξετάζει την επιφάνεια των ματιών με ειδική λυχνία, για βλάβες στον κερατοειδή.
Απεικονιστικός έλεγχος
Σιελόγραμμα: γίνεται έγχυση σκιαγραφικού υγρού στους σιελογόνους αδένες και στη συνέχεια λαμβάνονται απλές ακτινογραφίες. Η εξέταση δείχνει αν υπάρχει πρόβλημα στη ροή του σάλιου λόγω στενώσεων ή λίθων.
Σπινθηρογράφημα σιελογόνων αδένων: γίνεται ενδοφλέβια έγχυση ραδιενεργού ισοτόπου και καταγράφεται η πρόσληψη του από τους σιελογόνους αδένες.
Βιοψία
Η βιοψία κάτω χείλους: πρόκειται για το πιο ακριβές τεστ διάγνωσης του συνδρόμου Sjogren. Διενεργείται επί αμφιβολίας για τη διάγνωση της νόσου. Αφαιρείται δείγμα από το εσωτερικό του κάτω χείλους με τοπική αναισθησία και εξετάζονται στο μικροσκόπιο οι μικροσκοπικοί σιελογόνοι αδένες που βρίσκονται σε αυτό το σημείο.
Αντιμετώπιση
Η αντιμετώπιση του συνδρόμου διαφοροποιείται ανάλογα με τα όργανα που έχουν προσβληθεί.
Φαρμακευτική αγωγή
Μείωση της φλεγμονής στα μάτια: οπτικές σταγόνες κυκλοσπορίνης και lifitegrast
Αύξηση της έκκρισης σάλιου: πιλοκαρπίνη, κεβιμελίνη μπορούν να αυξήσουν την έκκριση σάλιου και μερικές φορές των δακρύων.
Αντιμετώπιση συμπτωμάτων που επηρεάζουν ευρύτερα συστήματα: η υδροξυχλωροκίνη (Plaquenil) και μεθοτρεξάτη, βιολογικοί παράγοντες.
Συμπτωματική αγωγή: παυσίπονα, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, τεχνητά δάκρυα, φυσιολογικός ορός, αντιμυκητιασικά, στοματικά τζελ και σπρέι, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων που οφείλονται στη νόσο.
Χειρουργική αντιμετώπιση
Μια μικρή επέμβαση που σφραγίζει τα σωληνάρια που παροχετεύουν τα δάκρυα από τα μάτια, μπορεί να βελτιώσει σε κάποιο βαθμό την ξηροφθαλμία.
Η Αποκατάσταση των Μεταβολικών Διαταραχών Αποτελεί Κεντρικό Παράγοντα στην Αντιμετώπιση και την Πορεία του Συνδρόμου Sjogren
Η αντιμετώπιση των μεταβολικών διαταραχών που οδηγούν στην ανάπτυξη του συνδρόμου, είναι σημαντικό κομμάτι για την βελτίωση της πορείας και της ποιότητας ζωής των ασθενών με Sjogren.
Μεταβολικό σύνδρομο: επίλυση της αντίστασης στην ινσουλίνη, διαχείριση της υπέρτασης και της υπερλιπιδαιμίας, αύξηση των τιμών της καλής χοληστερίνης (HDL), μείωση του σωματικού βάρους, αντιμετώπιση της προ-φλεγμονώδους κατάστασης.
Μιτοχονδριακή δυσλειτουργία: ενίσχυση των μηχανισμών παραγωγής ενέργειας, διόρθωση των ελλείψεων που συνδέονται με μιτοχονδριακή δυσλειτουργία, βελτίωση της χρόνιας κόπωσης.
Διαταραχή του μικροβιώματος: ενίσχυση της φυσιολογικής χλωρίδας του στόματος και του γαστρεντερικού συστήματος.
Έλλειψη βιταμίνης D: διόρθωση της έλλειψης βιταμίνης D. Σε ασθενείς με αυτοάνοσα απαιτούνται υψηλότερα από τα φυσιολογικά επίπεδα για την επίτευξη του ίδιου βιολογικού αποτελέσματος, σε σχέση με τον υγιή πληθυσμό, με επίτευξη τιμών 25OHD3, κοντά στα ανώτερα φυσιολογικά (80-100 ng/dl).
Χορήγηση ωμέγα-3 λιπαρών: για την αντιμετώπιση της φλεγμονής που προκαλείται από την ξηροφθαλμία.
Η διόρθωση ελλείψεων μικροθρεπτικών συστατικών: ψευδάργυρου, βιταμίνης Ε, βιταμίνης Α και βιταμίνη Β12, συνδέεται με καλύτερη πορεία της νόσου σε ασθενείς με Sjogren.
Tο Επόμενο Βήμα μετά από τη Διάγνωση Sjogren
Η διάγνωση είναι το πρώτο και όχι το τελευταίο βήμα στην αντιμετώπιση του Sjogren. Είναι ζωτικής σημασίας, παράλληλα ή σε συνέχεια της διάγνωσης του νοσήματος, να εντοπιστούν και να διαχειριστούν οι υποκείμενες μεταβολικές διαταραχές και παράγοντες κινδύνου που οδηγούν στην εκδήλωση του.
Η διενέργεια ειδικών εξετάσεων που εντοπίζουν με ακρίβεια τις μεταβολικές διαταραχές και τις ελλείψεις του οργανισμού, καθοδηγούν τις ιατρικές παρεμβάσεις στη διόρθωση των ελλείψεων, στον τρόπο ζωής και στη διατροφή, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της πορείας των ασθενών με Sjogren.
Οι συγκεκριμένες εξετάσεις ονομάζονται μεταβολομικές αναλύσεις. Μετρούν πολύ μικρά μόρια, τα οποία συμμετέχουν στις χημικές αντιδράσεις του οργανισμού και καταγράφουν τις ακριβείς ελλείψεις και μεταβολικές διαταραχές.
Δείκτες που Ανιχνεύονται μέσω των Μεταβολομικών Αναλύσεων
Οι Μεταβολομικές Αναλύσεις ανιχνεύουν δείκτες που εντοπίζουν:
την ικανότητα παραγωγής ενέργειας (μιτοχονδριακή λειτουργία)
τις ελλείψεις σε βιταμίνες, ένζυμα, μεταλλικά στοιχεία, αμινοξέα
τις ελλείψεις σε ωμέγα 3 λιπαρά οξέα
την έλλειψη βιταμίνης D και μικροθρεπτικών συστατικών που λειτουργούν συνδυαστικά με την D (Κ2, ψευδάργυρος, μαγνήσιο, βιταμίνες του συμπλέγματος Β)
μεταβολικές διαταραχές, όπως η αντίσταση στην ινσουλίνη
την ικανότητα του οργανισμού να διαχειριστεί τη φλεγμονή
την αντιοξειδωτική ικανότητα του οργανισμού
την κατάσταση της εντερικής χλωρίδας (μικροβίωμα)
την παρουσία διαταραχών στο μεταβολισμό των πρωτεϊνών, των υδατανθράκων και των λιπιδίων
Πρόκειται για επιπρόσθετα εργαλεία στις τρέχουσες επιλογές διάγνωσης και αντιμετώπισης, που βοηθούν το γιατρό να παραδώσει πιο αποτελεσματικές θεραπείες.
Όσο νωρίτερα διαχειριστούν τα μεταβολικά αίτια της νόσου, τόσο πιο αποτελεσματικές είναι οι παρεμβάσεις πρόληψης και θεραπείας. Το ποσοστό βελτίωσης συνδέεται με το είδος του ιστού που έχει προσβληθεί.
Ιστοί όπως οι βλεννογόνοι του γαστρεντερικού συστήματος, οι αρθρώσεις και το δέρμα αναπλάθονται και επουλώνουν πιο αποτελεσματικά, εφόσον υπάρχει μια αναστρέψιμη βλάβη.
Ιστοί όπως οι αδένες, ο νευρικός ή ο μυϊκός ιστός δεν αναπλάθονται ή επουλώνουν πολύ αργά. Σε αυτούς τους ιστούς, στόχος είναι η αναχαίτιση της βλάβης και η σταθεροποίηση της λειτουργικότητας. Πρώιμες παρεμβάσεις επιφέρουν καλύτερα αποτελέσματα.
Η αποκατάσταση της μεταβολικής κατάστασης του οργανισμού βελτιώνει την κλινική εικόνα και την πορεία της υγείας ασθενών με σύνδρομο Sjogren.
Η αποκατάσταση της μεταβολικής κατάστασης του οργανισμού, σε συνδυασμό με την εφαρμογή εντατικής ιατρικής παρέμβασης στον τρόπο ζωής και διατροφής, βελτιώνει την κλινική εικόνα και την πορεία της υγείας ασθενών με Sjogren11-24.
Με βάση την κλινική μας εμπειρία στους ασθενείς με σύνδρομο Sjogren, ιατρικές παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής και διατροφής επιφέρουν:
Βελτίωση της πορείας της νόσου, με αναχαίτιση της καταστροφής των εξωκρινών αδένων.
Αύξηση των επιπέδων ενέργειας και βελτίωση της ποιότητας ζωής.
Βελτίωση της ανταπόκρισης στη φαρμακευτική αγωγή
Βελτίωση της κατάστασης των βλεννογόνων του γαστρεντερικού (οισοφάγος, γαστρικός και εντερικός βλεννογόνος).
Μείωση των συμπτωμάτων των αρθρώσεων: δυσκαμψία και πόνος και βελτίωση της κινητικότητας.
Μείωση του κινδύνου συστηματικής βλάβης επί δευτεροπαθούς Sjogren
Ακριβείς ιατρικές παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής, στη διατροφή, στη διόρθωση των ελλείψεων και η χρήση φαρμακευτικών αγωγών με θετικά μεταβολικά αποτελέσματα, έχουν αλλάξει ριζικά την πορεία της νόσου σε ασθενείς με σύνδρομο Sjogren.
Μέσα από την κλινική μας εμπειρία διαπιστώνουμε ότι η ποιότητα ζωής και η γενική κατάσταση της υγείας ασθενών με σύνδρομο Sjogren βελτιώνεται στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, από μια κατάσταση σταθερή επιδείνωσης σε μια κατάσταση σταδιακής βελτίωσης.
Σήμερα η ιατρική διαθέτει περισσότερα εργαλεία από αυτά που διέθετε δέκα ή πέντε μόλις χρόνια πριν. Όταν η φαρμακευτική αγωγή, η διόρθωση των ελλείψεων και η διατροφή του κάθε ασθενούς προσαρμόζονται στο μεταβολικό του προφίλ, αλλάζουν ριζικά την ποιότητα ζωής και την πορεία της νόσου των ατόμων που πάσχουν από σύνδρομο Sjogren.
ΤΟΥ Dr. ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΣΟΥΚΑΛΑ, MD*
*Dr. Δημήτρης Τσουκαλάς
Επιστημονικός διευθυντής Metabolomic Medicine
Διαβάστε περισσότερα στο: drtsoukalas.com, Facebook, Instagram
Επιμέλεια κειμένου: Αλεξία Σβώλου
